કઠપુતળીઓ નચાવવાનો ખેલ લુપ્તતાના આરે, આંગળિઓથી હસી લાવતા લોકો પર સંકટ…

રાજસ્થાનમાં પરંપરાગત મનોરંજનના ખેલો પર આધુનિકતા હાવી હોવાના કારણે ગરીબોના મનોરંજનની કઠપુતળીઓ પણ લુપ્ત થતી જઇ રહી છે. જેનાથી અનેક પરિવારોની સામે પોતાના જીવનના ગુજારા પર મુશ્કેલી વધી છે. રાજસ્થાન રંગો, કલા અને પારંપારિક પ્રદર્શન કળા માટે જાણીતું છે. તેમાંથી જ એક કળા છે કઠપુતળી.

લોકો કથાઓના આધાર પર છોકરીની કઠપુતળી બનાવીને તેને રંગબેરંગી કપડાથી સજાવી દોરાથી આંગળીઓના ઇશારે નચાવી ખેલ દેખાડતા હતા. અનેક પરિવાર એક-એક રૂપિયા એકઠા કરીને પોતાના પરિવારનું ગુજરાન ચલાવતા હતા. ગામોમાં ટેલિવિઝન, મોબાઇલ વિગેરે આવવાથી આજે આધુનિકતાની ચકોચોંધમાં લોકો કઠપુતળીના ખેલમાં રસ દેખાડતા નથી. જેના કારણે આજે અનેક નટ પરિવારોની રોજગારી છીનવાઇ ગઇ છે.

નાગોરથી થઇ શરૂઆત : પ્રાચીન લોક કથાઓ અને રાજા મહારાજાઓના બહીં ભાટોના અનુસાર માનવામાં આવે છે કે રાજસ્થાનમાં સૌથી પહેલા નાગોરના ભાટ પરિવારોએ કઠપુતળી બનાવીને રાજાઓના દરબારમાં જઇને કઠપુતળીઓના કરતબ બતાવવાનું શરૂ કર્યું હતું. જેનાથી રાજા ખુશ થઇને તેમને ભેટ આપતા હતા. રાજસ્થાનના નટ પરિવારોના મુખ્ય કામ છોકરીની કઠપુતળીઓ બનાવીને ગામ ઢાણિઓમાં ખેલ દેખાડવો. તેઓ ખનાદોશની જેમ ગામ ગામ ફરતા હતા. અને કઠપુતળીઓનો ખેલ દેખાડીને ગુજરાન ચલાવતા હતા.

આધુનિકતાએ છીનવી લીધો વ્યવસાય : ગચ્છીપુરાના 70 વર્ષીય ખૈરાતી ભાટ આજે પણ કઠપુતળીઓ બનાવીને શહેરોમાં રમકડાના રીતે વેચીને પોતાનું ગુજરાન ચલાવી રહ્યાં છે. તેમને જણાવ્યું કે આજે લોકોને એટલો સમય નથી મળી શકતો કે તેઓ એક બે કલાક બેસીને કઠપુતળીઓનો ખેલ જોવે. જ્યારથી ટેવિલિઝન, મોબાઇલ અને ફિલ્મોનો યુગ આવ્યો છે. એ બાદ તેમના કઠપુતળીનો ખેલ ધીમે ધીમે બંધ થવા લાગ્યો છે. હવે કોઇ અન્ય કામ ન હોવા પર અમે ધીરે ધીરે કઠપુતળીઓ બનાવીને મારવાડી પહેરવેશ સાથે રંગ બેરંગી કપડાથી સજાવી મુંબઇ, પુણે જેવા મોટા શહેરોમાં વેચી પોતાના પરિવારનું પેટ ભરીએ છીએ.

ખેલ બતાવતા ઇન્ડિયન આઇડલ પર ઓળખ મેળવી : બીજી તરફ કઠપુતળીઓનો ખેલ બતાવીને પોતાના માતા-પિતાનો સાથ દેતા નાગોર જિલ્લાના સવાઇ ભાટે પોતાની ઓળખ ગાયીકીમાં બનાવી લીધી છે. જોકે નબળી આર્થિક સ્થિતિથી પરિવાર જજુમી રહ્યો છે. પોતાના પૈતૃક ગામ રામપુર ગચ્છીપુરામાં કાચા મકાનમાં રહીને જીવન વિતાવતા મજબૂર છે.

સવાઇના દાદા ખૈરાતી ભાટે જણાવ્યું કે તેમના પોતે ઇન્ડિયન આઇડલમાં પહોંચીને પુરા રાજસ્થાનનું નામ રોશન કર્યું છે. તેને કહ્યું કે મને ગર્વ છે કે મારા પૌત્ર બાળપણમાં મારા દ્વારા દેખાડવામાં આવેલી કઠપુતળી કળાને આગળ વધારતા આ મુકામ પર પહોંચ્યા છે. જોકે અમને કોઇ આર્થિક સહાયતા મળી નથી.

લેખન સંપાદન : Gujarat posts Team ( ગુજરાતનું અગ્રેસર ન્યુઝ અને ઇન્ફોર્મેશન પોર્ટલ ) : [તમે આ લેખ Gujaratposts.com ના માધ્યમ થી વાંચી રહ્યા છો,’આ લેખમાં સમાવિષ્ટ કોઈપણ માહિતી / સામગ્રી / ગણતરીની ચોકસાઈ અથવા વિશ્વસનીયતાની બાંહેધરી નથી. આ માહિતિ તમને વિવિધ માધ્યમો  એકત્રિત કરીને તમને મોકલવામાં આવી છે. અમારો ઉદ્દેશ ફક્ત માહિતી પહોંચાડવાનો છે, કોઈ પણ ધર્મ કે સમુદાય ની લાગણીને ઠેસ પોહ્ચાડવાનો નથી.]